Кіеўскія выспы ды прыбярэжныя ўрочышчы на Дняпры – погляд скрозь стагоддзі

Парникоза І.Ю.

Альманах даліны Дняпра

Гісторыка-архітэктурны помнік-музей «Кіеўская крэпасць»

Дружына аховы прыроды г. Кіева «Зялёная будучыня»

Кіеў – 2013-2023

Памяці Эдуарда Мікалая Шарлеманя прысвячаецца

«І Кіеў і Днепр разам… Божа мой, што за раскоша! Чуеце, добрыя людзі, я вам кажу пра Кіеў, і вы не плачаце ад радасці?»

Я. Грэбінка, па М. М. Захарченке «Кіеў зараз і перш», 1888

Праца прысвечана даліне Дняпра ў Кіеве, у прыватнасці асобным астравам і пойменным урочышчам. Усім сваім існаваннем Кіеў абавязаны Дняпру. Вельмі выгадна размешчаныя кіеўскія горы кантралявалі гэтую магутную водную артэрыю. Але не менш важную ролю адыгралі ў нараджэнні сталіцы Русі-Украіны і прыбярэжныя ды астраўныя ўрочышчы. Зрэшты, іх роля ў функцыянаванні горада і фарміраванні яго ўнікальных ландшафтаў асветлена недастаткова, даследаванні гэтага пытання насілі, як правіла, толькі фрагментарны характар. Увогуле, краязнаўчае вывучэнне сучасных кіеўскіх ускраін моцна саступае вывучэнню цэнтральных гістарычных частак горада, якія з самага нараджэння горада апынуліся ў цэнтры гістарычных падзей і трапілі на старонкі пісьмовых крыніц. Кіеўскім астравам і прыбярэжным ўрочышчам, частка з якіх знаходзіцца непасрэдна ў сучасным цэнтры горада, пашанцавала яшчэ менш. У дадзенай працы на аснове ўсіх даступных аўтару крыніц зроблена спроба ў адзіным комплексным даследаванні ахарактарызаваць прыродны і гісторыка-культурны складнікі каштоўнасці кіеўскага дняпроўскага архіпелага. У прыватнасці, увага надаецца фармаванню дняпроўскай даліны, яе дынаміцы, характарыстыцы лакальных кліматычных асаблівасцяў, гідралагічнай сетцы, глебаваму покрыву, расліннасці, флоры і жывёльнаму свету дадзенага рэгіёну. У рамках гэтай працы аўтар упершыню вывучыў флору і фаўну значнай колькасці кіеўскіх пойменных ўрочышчаў, падрыхтаваў іх комплексную натуральную характарыстыку, выявіў шмат новых аселішчаў рэдкіх відаў. Прадстаўлены вынікі шматгадовага вывучэння аўтарам стану папуляцый тутэйшых рэдкіх і знікаючых відаў раслін. У суаўтарстве з к.б.н. О. Някрасавай, к.б.н. Н. Атамась і к.б.н. Ю. Куцуконь падрыхтавана характарыстыка жывёльнага свету рэгіёна. У асобным раздзеле манаграфіі апісаны гістарычны шлях астравоў і прыбярэжных ўрочышчаў з самых старажытных часоў да сучаснасці. Матэрыял структураваны згодна з уведзенай аўтарам перыядызацыяй гісторыі рэгіёну. Асаблівая ўвага нададзена ўзмацненню гаспадарчага выкарыстання рэгіёну, спачатку ў якасці месцаў для рыбалоўства і нарыхтоўкі сена, а пазней забудовы і размяшчэнні вытворчых прадпрыемстваў. Разгледжана таксама гісторыя антрапагеннай трансфармацыі дняпроўскай даліны з прычыны рэгуляцыі Дняпра, будаўніцтва мастоў, гідронамыва для патрэб будаўніцтва і да т.п. Асобна ахарактарызаваны і іншыя складнікі каштоўнасці кіеўскай даліны Дняпра: водаахоўная, вода-і паветраачышчальная, проціпаводкавая, рэкрэацыйная, турыстычная ды інш. Пры гэтым адзначаны малавядомыя шырокай грамадскасці помнікі і памятныя мясціны, размешчаныя ў межах кіеўскай поймы, якія павінны быць інтэграваныя ў турыстычную інфраструктуру Кіева, значна павялічваючы яго прывабнасць для турыстаў не толькі з Украіны, але і з блізкага і далёкага замежжа.

Апошні раздзел манаграфіі прысвечаны шляхам захавання даліны Дняпра ў Кіеве. У прыватнасці, ахарактарызавана гісторыя прыродаахоўных ініцыятыў адносна гэтага рэгіёну, прыведзена кароткая характарыстыка існуючых зараз аб'ектаў прыродна-запаведнага фонду, міжнародны досвед аховы даліны рэк, астравоў і пойменных ўрочышчаў, а таксама сфармуляваны прапановы па захаванні кіеўскай даліны Дняпра. На аснове ўсяго даступнага матэрыялу, адносна комплекснай каштоўнасці рэгіёну, распрацавана канцэпцыя стварэння і заснавання нацыянальнага парку «Дняпроўскія выспы».

Асобная частка працы прысвечана натуральнай каштоўнасці Лысагор’я: расліннасці, флоры ды фауне. Прадстаўлены вынікі шматгадовага вывучэння аўтарам стану папуляцыі тутэйшых рэдкіх і знікаючых відаў раслін. Аналізуюцца антрапагенныя пагрозы існаванню унікальнага кутка кіеўскага гістарычнага і прыроднага асяроддзя, а таксама запрапанаваны шляхі захавання ўнікальнага ансамбля. На працягу свайго развіцця Кіеў меў не адзіную Лысую гару, у розны час так называлі зусім розныя ўзвышша, зрэштаю ў апошні час так называюць крайняе ўзвышша кіеўскага лёсавага плато недалёка ад летапіснага ўрочышча Выдубычі.

Вялікай праблемай сучаснага этапа існавання Кіева з'яўляецца данясенне інфармацыі аб комплекснай каштоўнасці яго прыродных ўрочышчаў да шырокіх слаёў грамадства. Бо, ва ўмовах, калі інтарэсы прыватнага забудоўшчыка сталі галоўнай каштоўнасцю для кіеўскай улады, супрацьстаяць хуткаму знішчэнню прыродных і гісторыка-культурных скарбаў горада можа толькі добра падрыхтаваная грамадскасць: краязнаўцы, эколагі і неабыякавыя кіяўляне. Менавіта для гэтага падрыхтавана і размешчана ў вольным доступе гэтая праца.

Змест