To the Question about Existence and Location of the “Steppe” Zvenyhorod
Tetiana Gedz
The objective of this article is to return to the question about locating of the “steppe” or “Bratslav” Zvenyhorod, which is mentioned in the documents and historico-geographical descriptions of the XV-XVI centuries. In the historical science there is a common point of view on this subject: the contemporary town of Zvenyhorodka of the Cherkassy Region is considered to be the Zvenyhorod of the XV-XVI centuries. This point of view is based on the mention about the rebuilding of the old Zvenyhorod castle in the record by the King Stanislaus August of 1792 about granting the Magdeburg law to the town of Zvenyhorodka.
In the article an examination of the well-known mentions of Zvenyhorod in the historical documents of the XV-XVI centuries was conducted. It is also noted that they do not contain any exact reference points for establishing its location. Two documents have been analyzed, which have not been examined previously in connection with issue: the report “on the tatar affairs" of 1416 from the “Codex epistolaris Vitoldi”, where a place named Swina Horda is mentioned, and a fragment of the South Sarmatia map by Bernard Wapowski of 1526, on which Zvenyhorod is marked on the left bank of the Syniukha river, not far from its confluence with Southern Bug river.
According to the author, the analysis of the documents and historical evidences on Zvenyhorod of the XIV-XVI centuries made in the article allows to propound the other version about the “steppe" or “Bratslav” Zvenyhorod.
This settlement was located on the left bank of the river, which is now named Syniukha, near a ford, apparently in the area of the present-day village of Syniukhyn Brid. It dates back to the times of the Golden Horda. Probably it appears simultaneously with the settlement in Targovytsia, approximately in the twentieth years of the XIV century. The name of the Zvenyhorod/Swinigrod town derives from the hypothetical old name of the Syniukha river – Swyna or Swina and the word “horda” (that means headquarters or camp). It was located at the crossroad: the first road was going along the Southern Bug river from the Crimea to Lviv and the other one was going from the Southern Bug river to the Dnieper along the left bank of the Syniukha. The town was destroyed in the first quarter of the XVI century.
In the beginning of the XVII century the town was rebuilt not at the old, but at a new and safer location and named as Zvenyhorodka in memory of the destroyed Zvenyhorod (a diminutive suffix indirectly testifies to that effect). The choice of the location may have been influenced by the existence of the hill with a historically old name Zvenyhora.
It is evident that this hypothesis is purely theoretical. The archeological exploration on the Zvenyhora and in the village of Syniukhyn Brid may confirm or reject it.
Do kwestii istnienia oraz lokalizacji “stepowego” Zwenyhorodu
Tetjana Gedz
Celem tego artykulu jest powrot do kwestii lokalizacji Zwenyhoroda (Zwinogroda) „stepowego” lub „Braclawskiego”, wzmianki o ktorym pojawiaja sie w dokumentach i opisach historyczno-geograficznych XV-XVI wiekow. W nauce historycznej na ten temat istnieje jedyny punkt widzenia: za Zwenyhorod XV-XVI wiekow uwaza sie wspolczesne miasto Zwenihorodka Obwodu Czerkaskiego. Ten poglad oparty jest na wzmiance o odbudowie dawnego zamku zwenyhorodskiego (zwinogrodzkiego) w reskrypcie krola Stanislawa Augusta z 1792 r. o nadaniu prawa magdeburskiego miastu Zwenyhorodce.
W artykule przeprowadzony zostal przeglad ogolnie znanych wzmianek o Zwenyhorodzie w dokumentach historycznych XV-XVI wiekow. Odnotowano, ze nie mieszcza one scislych punktow orientacyjnych dla ustalenia jego lokalizacji. Przeanalizowane zostaly dwa dokumenty, ktore wczesniej nie rozpatrywano w zwiazku z ta kwestia: raport „o sprawie tatarskiej” z 1416 r. ze zbiornika „Codex epistolaris Vitoldi”, w ktorym wspominane jest miejsce zwane Swina Horda, oraz fragment mapy Sarmatii Poludniowej Bernarda Wapowskiego z 1526 r., na ktorej Zwenyhorod zostal oznaczony nad lewym brzegiem rzeki Syniucha niedaleko od jej zbiegu z rzeka Boh.
Zdaniem autora, przeprowadzona w artykule analiza dokumentow i swiadectw historycznych o Zwenyhorodzie XIV-XVI wiekow, daje prawo do istnienia innej wersji o Zwenyhorodzie „stepowym” lub „braclawskim”.
To miejsce znajdowalo sie nad lewym brzegiem rzeki, ktora obecnie nosi nazwe Syniucha, kolo brodu, prawdopodobnie w rejonie niniejszej wsi Syniuchyn Brid (Syniuchin Brod). Ta wies zostala zalozona za czasow Zlotej Ordy, nie wykluczono, ze jednoczesnie z osada w Targowicy, tj. mniej wiecej w latach 20-ch XIV wieku. Nazwa miasta Zwenyhorod/Swinigrod utworzyla sie z owczesnej nazwy rzeki Syniucha – Swyna lub Swina oraz slowa „orda” (kwatera, oboz). Miasto znajdowalo sie na skrzyzowaniu drog, pierwsza z ktorych szla wzdluz Bohu (od Krymu do Lwowa), druga zas przechodzila od Bohu do Dniepru, przy tym szla nad lewym brzegiem Syniuchy. Miasto zostalo zburzone w pierwszej cwierci XVI w.
Na poczatku XVII w. miasto zostalo odbudowane nie w starym, tylko w nowym, bardziej bezpiecznym miejscu i nazwane Zwenyhorodka w celu upamietnienia zburzonego Zwenyhorodu (o czym posrednio swiadczy przyrostek zdrabniajacy w nazwie). Na wybor nowego miejsca lokalizacji, byc moze, wplynela obecnosc gory o historycznie dawnej nazwie Zwenyhora.
Oczywiscie, przedstawione wyzej przypuszczenie jest wylacznie teoretycznym. Potwierdzic lub obalic go moze tylko przeprowadzenie badan archeologicznych na Zwenyhorze oraz we wsi Syniuchyn Brid.