1669, жовтня 13 (3). – Чигирин (?). – Інструкція на коронаційний сейм гетьмана Петра Дорошенка і Війська Запорозького

„Instructia na sejm coronatiej do najasnieszego króla j. Mći i wszech stanów Rzpltej ode mnie, Piotra Doroszenka, hetmana i od wszystkiego Wojska Zaporowskiego posłom: Iwanowi Demidenkowi, oboznemu bywszemu wojskowemu, Sawie Kowelskiemu, pisarzowi pułku Czerkaskiego roku 1669 octobra trzeciego dnia do Krakowa (в оригіналі – „до Варшавы” – Ю.М.) wysłanym, dana.

Naprzód. Przy oddaniu najniższego najaśniejszemu majestatowi jeo kr. mśi i wszystkim ich mm. przeświętnemu senatowi Korony Polskiej pokłonu jeo k. mć., p. naszego młćiwego, na prześwietłym Krółewstwa Polskiego tronie pozdrawiamy i szczęśliwego panowania na długie lata życzymy. A przy tym pokorną prośbę nasze do j. k. mći i do wszystkich stanów Rzpltej wnosimy o doskonałe według suppliki naszej, przez posłów naszych na electią podanej, w potrzebach naszej wiary prawosławnej, w wolnośćiach Wojska Zaporozkiego i narodu naszego ruskiego (в оригіналі – „росиjского” – Ю.М.) ukontentowanie.

Ponieważ przez wszystkie przeszłe czasy najbarziej unia, a krzywdy cerkwie, matki naszej wschodniej graecoruskiej, wszystkim zamieszaniom i krwie chrześćiańskiej polskiego i ruskiego narodów rozlaniu jest przyczyną. Tedy o uspokojenie wiary naszej prawosławnej, nie unickiej, takowym sposobem, aby unia wszędzy, tak w Koronie, jako i W. ks. L., zniesiona była podług pierwszej Hadziackiej komissiej, to jest żeby unici albo do kośćioła rzymskiego zakonu całe przysząpili, albo zaniechawszy uniej do cerkwie ruskiego narodu, nabożeństwa i zakonu graeckiego znowu się zklonili, a pod posłuszeństwem stolici constantinopelskiej i swego nałeżytego pasterza j. m. ojca metropolity kijowskiego, halickiego i wszystkiej Rusi, nie w uniej będącego, w powinnośći całe zostawali, posłowie nasi majestatu j k. mśći i wszystkich stanów Rzptej prosić mają.

Wszelakie urzędy i dostojeństwa cerkiewne, które teraz mają, aby od tych, któreby przy wyznania prawosławnej ruskiej greckiej, nie unickiej, wiary zostawać nie chcieli, zaraz były odebrane, a oddane, naszej wiary, nie unickiej, ludziom; wolna electia od duchownych i swieckich obywatelów na te wysadzonych, tej że ruskiej, a nie unickiej, wiary tej diacesiej, u którego pasterza owczarni zostawać mają, za przytomnośćią jednak j. m. ojca metropolity kijowskiego, halickiego i wszystkiej Rusi naszego, nie unickiego, o co posłowie pokornie do pańskliego majestatu i do stanów Rzptej wniosą proźbę.

Połocką archiepiscopią i episcopią Witepską j. mć. ojcu episcopowi mśćisławskiemu, orszańskiemu i mohiłewskiemu, a kathedry z cerkwiami w Wilnie, Nowogródku i Mińsku, teraz w possesiej unickiego metropolity będące, j. m. ojcu metropolitowi kijowskiemu, naszemu prawosławnemu, nie unickiemu, aby król j. m. i Rzplta, przywróciwszy przywileje z kancellariej koron[nej] i W. ks. L., powydawać rozkazać raczyłi, służące na wieczność od unitów odebranych, a nie unitom pooddanych, wszystkich dostojeństw cerkiewnych possessią.

Sprawy wszystkie jako to swięte (в оригіналі – „свитки старые” – Ю.М.) starych książąt ruskich i litewskich, przywiłeje, decreta, commissie, ograniczenia, także przywiłeje dawne i świeże królów ich mm., panów naszych, na cerkwie, manastery i na urzędy cerkiewne, stylem uniej nic nie wspominając, ludziom wiary naszej graeckiej nadane, aby dla skutecznego wiary naszej prawosławnej uspokojenia potwierdzone były. Także fundatie wszytkie na cerkwie i szpitale książąt i panów szlachty ruskiej uczynione, a przez ojców jezuitów, jako to Ostrowskich (в оригіналі – „острозких” – Ю.М.) w Ostrogu cerkwi śś. Trojcy murowanej, teraz w unij będącej, i majętnośći nazwanej Szura (в оригіналі – „Сураж” – Ю.М.) ze wsiami, w fundusze pomienionymі, na szpital tameczny legowanej, na wyżywienie studentów ostrowskich, obrócony, i gdziekołwiek indziej w Koronie i W. ks. L. na kośćioły i klasztory zabrane, aby znowu cerkwiom, monastyrów i szpitalom naszym ruskim prawosławnym wiary graeckiej, były przywrócone, posłowie króla pana i wszystkich stanów Rzpltej prosić mają.

Duchowni nasi, nieunici, prawosławni, gdy na trybunałach i wszelakich sądowych miejscach w Koronie i w W. ks. L. ze swoimi w sprawach cerkiewnych zaniesionymi skargami u sądu słusznego przypuszczeni do wysłuchania i otrzymania sprawiedliwośći mieć nie mogą i, prawa szukając, niezmiernych wydatków na sądy wymyslną uchwałę jakoby nałeżnie ustawionych, płacąc, do ostatniego znieszczenia, nie otrzymawszy decretu, przychodzić muszą. Tedy z tak cieżkiego ucisku spraw naszych duchownych, cerkwi świętej, nie unickiej, inakszym sposobem nie mogąc ratować, tylko tak, aby osobliwy trybunał był złożony i uchwalony dla spraw wdztw tych, tak w Koronie, jako i W. ks. L., gdzie wiara prawosławna ruska graecka i cerkwie onej najdują się.

Na których trybunałe tak postanowić trzeba, aby dwadzieśćia osób z obuch stron wiary graecoruskiej nieunickiej z duchownego i świeckiego stanu, dziesiec duchownych, a dzesiec świeckich na tę sądy obranych deputatów z prowinciej do Korony i W. ks. L. nałeżących, na dwuch miejscach te sprawy sądzili. To jest w Barze, począwszy na wiosne od ś. Jerzego, święta ruskiego, podług starego kałendarza, niedziel sześć, a po ekspiratiej tego terminu dla spraw odkładow i terminów ich z W. ks. L. przypadających w Mozyru, od śś. apostołów Piotra i Pawła, także niedziel sześć, aby każdemu wszystkie sprawy nieprzerwanie były sądzone. A od tych sądów, aby już żadna appelatio do inszych nie była dopuszczona, iżeby to wszystko constitutią obwarowano i stwierdzono było, posłowie donawi[ać] się mają.

Dobra cerkiewne, monastyry nasze prawosławne od stanowisk, od statyi i wszelakich ciężarów żołnierskich, żeby jako kośćielne i klasztorne, wszystkie są wolne, tak uwolniwszy, aby osobliwym prawem w constitutią sejmową wpisanym, ochrone mieli. Także świeszczenniki i świętcy, gdziekołwiek w dobrach j. k. m. i dziedzicznych szlacheckich mieszkając, aby od cieżarów i stanowisk żołnierskich w domach swoich równym, jak księża, plebani, sposobem wolno byli zachowani i żeby od pp. starostów i dziedzicznych possessorów uciążenia nie mali, robocizn i podwod z poddanymi równych nie odprawowali, psów pańskich nie karmili, tywonstw i inszych powinnośći dwornych wynałezionych, nie nosili, co aby było constitucio sejmową obwarowano, domowić posłowie powinni będą.

Apparaty metropolitańskie, w Białej Cerkwi złożone, a insze przez j. m. p. Stachurskiego zabrani, aby były j. m. ojcu metropolitowi teraźniejszemu kijowskiemu oraz powrócone i oddane, króla j. mśći, p. naszego młśćiwego, posłowie nasi prosić będą.

O utwierdzenie osobliwym przywiłejem Akademiej w Kijowie i fundatiej collegium w Huszczy, także o consens fundaciej wolnego otworzenia szkoł na Białej Rusi w mieśćie j. k. m. Mohiłowie z takowych, aby tam żadne insze szkoły, a mianowicie księdzów jezuitów, zakładać i nauki tradować, oprócz naszych prawosławnych, nie ważeli się, a naszym professorom i magistrom uczyć po grecku i po łacinie wolno było, złeciwszy posłóm swoim do j. k. m. i do Rzpltej wnieść proźbę, i żeby też wszystkie dobra, do tej Akademiej i szkoł nałeżące, od ciężarów żołnierstwa w ochronie były, ciż posłowie domawiać się mają.

Dostojeństwa wszelakie duchowne, w vakowanie przychodzące, to jest metropolia, episcopiae Pieczarska, Wileńska, Horodeńska, Zydyczyńska, Łeszczyńska, Połocka, Mśćisławska, Supra(s)lska, Dermańska, Dubeńska, Czereńska, Uniowska, Słucka i inne monastery męskiego i białogłowskiego, w zakonie w dobrach królewskich i dziedzicznych w Koronie i W. ks. L. będące, aby oprócz wolnej electiej, bez żadnego na urodzenie szlacheckie albo insze respectu, nikomu nie były dawane, tylko podług canonów ojców śś. godnemu i załecenie od metropolity kijowskiego mającemu człowiekowi. A metropolicie [po] electiej, sacra od świętego patriarchi constantinopolitańskiego utwierdzonemu, aby od króla j. mći nadawane były, co żeby wiecznym prawem, w constitutią wpisanym, postanowiono było, żądać posłowie nasi naszym wszyskiego Wojska Zaporozkiego i narodu ruskiego imieniem będą.

Wszystkie listy i pisma na zniesienie praw, swobod i wolnośći Wojska Zaporozkiego i na vyme i na zniesienie wiary naszej prawosławnej, ruskiej greckiej, przeszłych sejmów dane, choćby constitutiamy potwierdzone i przywiłejami i inszym umocnieniem objaśnione były, także pisma na zkasowanie commissiej prawdziwej Hadziackiej złożone i zconcipowane i insze, które jenokołwiek wolnośći naszym i cerkwi świętej naszej i prawom narodu naszego ruskiego przynieść by napotym mogły zarazę, aby scassowane i wniwecz wiecznie obrócone były.

A prawa wszytkie nasze, które w dohoworze Hadziackim są wyrażone duchownym i swieckim ludziom wiary ruskiej graeckiej, nie unickiej, służące, a osobliwie prawdziwa commissia Hadziacka, z której jako z wiecznego na potomne czasy postanowienien skutecznym zamienionego prawa, przysięgą i od przeszłego króla j. m. i wszystkich stanów Rzpltej i constititią sejmową utwiedzonej, nic nam wypuszcząć nie godzi się, aby na sejmie teraźniejszym były ztwiedzone i żeby w conszitituiej dołożone, i z takim warunkiem w kożdej takiej constituciej, iż przy nienaruszeniu praw wolnośći i swobod wiary greckiej nieunickiej ludziom duchownym i świeckim i Wojsku Zaporowskiemu nadanych, nas zachowawszy, ztwierdzają, wszystko wyrażono było, pokornie majestatu pańskiego i wszystkich stanów Rzpltej prosić posłom naszym załecamy.

Umorzenie wszystkich uraz, niesmaków i krzywd, pod czas wojny stalych, krótko w commssią Hadziacką wpisanych, ponieważ jawnymi i potajemnymi zemstami od niektórych jest wzruszono, tedy tego umorzenia albo zapomnienia potwierdzenie z warunkiem takim, żeby co się kołwiek pod czas wojny stało, tego nikt wznawiać i wzbudzać nigdy niech się nie waży, aby było sejmem postanowiono, ciż posłowie nasi króla pana i Rzptej prosić będą.

Senatorskie dostojeństwa, dworskie i ziemskie urzędy ludziom wiary prawosławnej naszej, nie unickiej, których w Koronie i W. ks. L. od rodzonych z domów kiążęcych i panu zasłużonych siła się znajdują, aby jako i ludziom kośćioła rzymskiego rozdawane były, domawiać się posłowie naszi mają.

Pisma nasze ruskie, aby znowu w kancellariach wszystkich koronnych i W. ks. L. wprowadzone i wniesione i onymi, aby decreta od wszystkich aądów w prawach ruskich sporządzeni były. Także poselstwa od nas do majestatów królów panów i do Rzpltej naszym przyrodzonym diałectem w napisanych intructiach odbierać responsa ustne i odpisy takim że pimem dawać, aby było postanowiono, pokornie posłowie nasi pańskiego majestatu i wszystkich stanów Rzpltej prosić powinni będą.

Ochędostwa metropolitańskie po niebożczyku ś. pamięci ojcu Bałabanie metropolicie kijowskim, pozostałe od ojców ś. pamięci Mohiły i Kossowa, metropolitów kijowskich, sprawione i temuż ojcu Bałabanowi do schowania dane, także summy przez nieboszczyka ojca Kossowa zabrane i na poprawe ś. Zofiej kathedralnej cerkwi kijowskiej, legowane, które nieboszczyk Bałaban, w swoje ubrawszy szkatułe, na swoich krewnych swoich rozdał, aby te wszystkie ochędostwa i summa gotowa j. m. ojcu metropolicie teraźniejszemu naszemu kijowskiemu, jako własnemu tych dobr possessorówi oddane były, posłowie upomnieć się wszystkich nas Wojska Zaporowskiego imieniem mają.

Ciż posłowie nasi naszym, wszystkiego Wojska Zaporowskiego imieniem, do najaśnieszego j. k. m. majestatu i do Rzptej wnieść mają proźbę, aby prawa, znaki i skarby wojskowe przez j. m. p. Tetere z skarbnice wojskowej zabrane i do Polski zaprowadzone, także apparaty cerkiewne po nieboszczyku Jowie Zajączkowskim, archimandrycie i ihumenie kaniowskim, przez tegoż p. Tetere zabrane wszystkie, nam, Wojsku Zaporowskiemu, powrócone były. A póki od p. Tetery visczeniem i powróceniem tego wszystkiego nam, Wojsku Zaporowskiemu, dosyć się nie stanie, poty tak sam p. Tetera, jako i successorowie jego, do majetnośći Wysocka, Rafalówku i Kiojwca z Mełenczyńcami sobie nabytych, aby żadnego nie mieli przystępu i wtrącenia. Tenże pan Tetera, aby córkę nieboszczyka Kowałewskiego z summami gotowymi i z róźnymi [w] sukniach, w złocie, srebrze i innych ochędostwach sprętami z sobą zawieżonymi, zaraz ze wszystkim do mnie, hetmana, jako i opiekuna, przysłał, ciż posłowie prosić mają.

Zamek białocerkiewski, ponieważ my, Wojsko Zaporozkie, j. k. mći dotrzymywać i od nieprz[yjacie]la wszelakiego bronić możemy, tedy złecamy posłóm naszym do majestatu k. k.m. do wszystkich stanów Rzpltej pokorną wnieść proźbe, aby odtąd praesidium przez które miasto Białocerkiew przyszło do ruiny, było zwiedzone i żeby armaty nasze ze wszystko munitią z zamku białocerkiewskiego nam były oddane, które tam z zamku za hetmaństwa p. Tetery uprowadzone.

Miedzy Koroną i Wojskiem Zaporozkim aby tym mocnie i wiecznie trwać mogła nałeżyta zgoda, passom nas, Wojsko Zaporozkie, to jest wdztwa Podolskie po Miedżyboż, Kijowskie i Bracławskie, wszystko po Horyń z powiatem Pińskim, Mozyrskim, Rzeczyckim one, jako przed tym pod załogami naszemi będące, w osiadłość i prawo nasze wydzieliwszy, aby odgraniczyć raczyli, uniżenie posłowie nasi króla p[ana] i stanów wszystkich Rzpltej prosić będą.

Instructia ta nasza krótko pisana, ponieważ nie wszystkie potrzeby opiewa, tedy supplike nasze na sejm electiej przez posłów naszych podaną powtarzamy, jako szczerze wszytkie proźby nasz wyrażająca i aby podług onej dosyć się nam Wojsku Zaporozkiemu i cerkwie prawosławnej, narodewi ruskiemu stało, połecamy posłóm swoim pokorną o tym do pańskiego najaśnieszego majestatu i do Rzptej wnieść prozbę.

Miejsce pięczeci.

Piotr Doroszenko, hetman z Wojskiem Zaporozkim.

АГАД. Зібрання Браницьких з Сухої. № 33/46. С. 6 – 12. Опубліковано за українським оригіналом, що зберігається в Бібліотеці Чарторийських у Кракові. – Відділ рукописів. – № 402, у книзі: Крикун М. Між війною і радою. – К., 2006. – С.301 – 306 )